Γιάννης Μπεράτης

Γιάννης Μπεράτης
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Γιάννης Μπεράτης (Ελληνικά)
Γέννηση	1904 Αθήνα
Θάνατος	1968 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας μεταφραστής
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Α' κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 1966, Β' κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το 1962

Γιάννης Μπεράτης (Αθήνα, 15 Δεκεμβρίου 1904 - Αθήνα, 1968), Έλληνας λογοτέχνης και μεταφραστής.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 15 Δεκεμβρίου (28, με το νέο ημερολόγιο) 1904, στην Πατησίων, στην περιοχή του Μουσείου. Ο πατέρας του, Σπυρίδων, ήταν στρατιωτικός (ταγματάρχης του μηχανικού) και καθηγητής στην Σχολή Ευελπίδων. Η μητέρα του λεγόταν Ευγενία, το γένος Δέδε. To 1908 η μητέρα του Μπεράτη, που είχε μείνει χήρα, παντρεύτηκε τον ναύαρχο Χρήστο Θεοδωρακόπουλο. Τα σχολικά χρόνια του Μπεράτη στην Αθήνα ήταν δύσκολα, τραυματικά και πολύ δυσάρεστα, όπως τα βίωσε και τα περιέγραψε ο ίδιος. Ήταν μαθητής αρχικά του εκπαιδευτηρίου «Μακρή», μαζί με τον Κ.Θ. Δημαρά, και κατόπιν φοίτησε στο Β' Γυμνάσιο της οδού Σολωμού και στο «Παλλάδιο Λύκειο».

Το 1921 ο Μπεράτης διορήστηκε υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα στους Παξούς και στη συνέχεια υπάλληλος στην Εθνική Τράπεζα στην Κέρκυρα (όπου και συνδέθηκε με τον κύκλο των μαθητών του Κων/νου Θεοτόκη και έζησε το κλίμα της όψιμης επτανησιακής δημιουργίας) και τέλος στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως το 1930. Το 1924 παντρεύτηκε την πολύ μεγαλύτερή του σε ηλικία Ελένη Μελίτα, με την οποία απέκτησε ένα γιο, τον Ανδρέα.

Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας (1924-1927) υπήρξε σύνδεσμος του Στρατιωτικού Ακόλουθου στην Πρεσβεία της Βουλγαρίας στη Σόφια. Μετά τη λήξη της θητείας του επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου έγραψε το χαμένο σήμερα έργο «Μπαρόκο» και ένα μυθιστόρημα· και τα δύο κατεστραμμένα από τον ίδιο τον συγγραφέα. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα και ύστερα από εσωτερικές αμφιταλαντεύσεις δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Διασπορά το 1930 και στην συνέχεια αναχώρησε για την Βουλγαρία, την Συρία, την Αραβία και την Αίγυπτο. Από το 1931 έζησε για δέκα χρόνια με τη Νίτσα Καράλη μέχρι το θάνατό της.

Ο Μπεράτης, έπειτα από πέντε χρόνια, δημοσίευσε τον Αυτοτιμωρούμενο, ένα έργο που προκάλεσε αίσθηση, αφιερωμένο στη ζωή του Μπωντλαίρ έως τα 30 χρόνια του. Στην συνέχεια, ο Μπεράτης εξέδωσε δύο έργα βασισμένα στις μποεμικές εμπειρίες του: Οδοιπορικό του 1943 και Το πλατύ ποτάμι και τα δύο το 1948. Το δεύτερο, μάλιστα, ξανατυπώθηκε το 1965 σε πληρέστερη μορφή. Πολύ αργότερα, το 1981, ο Μπεράτης κυκλοφόρησε το αφήγημα του με τίτλο Στρόβυλος.

Το Φεβρουάριο του 1941 κατατάχτηκε εθελοντής στο αλβανικό μέτωπο, όπου και υπηρέτησε ως εκφωνητής-προπαγανδιστής. Το 1943 ο Μπεράτης μπήκε στο αντάρτικο του Ζέρβα στην Ήπειρο, με τις εμπειρίες του να καταγράφονται στο έργο του Οδοιπορικό του ’43. Μετά τον πόλεμο, συνέχισε να εργάζεται στο Τμήμα Λογοκρισίας Θεάτρου και Κινηματογράφου του Υπουργείου Τύπου (1936-1948), από το οποίο απολύθηκε μετά τη δημοσίευση του βιβλίου του Οδοιπορικό του ’43. Έπειτα, εργάσθηκε στον εκδοτικό οίκο Γκοβόστη ως μεταφραστής (1950-1954), καθώς μιλούσε γαλλικά, ιταλικά και αγγλικά, στα λατομεία της Νάξου (για ένα μήνα το 1957) και στο περιοδικό Ταχυδρόμος (με μεσολάβηση του Σεφέρη από το 1958).

Ο Μπεράτης το 1962 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το έργο Στρόβιλος και το 1966 με το Α΄Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος για το έργο Πλατύ ποτάμι. Το 1959 είχε παντρευθεί την κατά εικοσιπέντε χρόνια νεώτερή του Άννα Χάνδακα, σύντροφό του ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε το 1968 στη Γενική Κλινική Αθηνών ύστερα από πολύμηνη ταλαιπωρία: η ασθενική κράση του είχε επιβαρυνθεί σημαντικά από το 1962 (χρόνια λοίμωξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και δη του νωτιαίου μυελού).

Το έργο του Μπεράτη είναι διαπωτισμένο απο μια γνήσια αγωνία, που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως αγωνία του δυτικού ανθρώπου. Ο ίδιος έγραψε: «Είμαι ό δυτικός άνθρωπος με νεκρά πια τα ιδανικά, με σβησμένες όλες τις πίστες έτοιμος για κάθε υπερβολή που θα μου’ δινε κάθε ψευδαίσθηση ζωής. Λίγη ακόμα και πέφτουμε στην αφηρημένη τέχνη, στην μουσική δίχως ήχους». Παράλληλα, όμως, ο Μπεράτης ποτέ δεν έπαυε να επιδιώκει την δόμηση των πιο χαωδών καταστάσεων της ψυχής, γεγονός το οποίο και πιστοποιείται στο έργο του Το πλατύ ποτάμι. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για μία δραματική μαρτυρία του ελληνοϊταλικού πολέμου, το οποίο και αποτελεί υπόδειγμα καθαρού και πειθαρχημένου ύφους και μίας δυναμικά χαλιναγωγημένης εσωτερικής έντασης.

Αποτίμηση Έργου

Τυπικά, ο Γιάννης Μπεράτης τοποθετείται στο χώρο της Γενιάς του Τριάντα, ωστόσο απείχε από τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς της ομάδας αυτής και αποτέλεσε μία μοναχική περίπτωση στο χώρο των γραμμάτων, που στράφηκε στην προσωπική αναζήτηση και την υπαρξιστική αγωνία. Επιρροές δέχτηκε από τους Χάμσουν, Καβάφη, Ντοστογιέφσκι, Μπωντλαίρ και Πόε. Λόγω του εξαιρετικά ευαίσθητου ψυχισμού του συχνά τα βιώματά του κυριαρχούν στο γραπτό λόγο του, γεγονός που, ωστόσο, προσδίδει μια ιδιαίτερη ενάργεια στα έργα του, από τα οποία σημειώνουμε επίσης τον Αυτοτιμωρούμενο, αυτοβιογραφικό κείμενο με τη μορφή βιογραφίας του Μπωντλαίρ, και το Πλατύ ποτάμι, το οποίο η κριτική αντιμετώπισε ως το αριστούργημά του.

Εργογραφία

Έργα που εκδόθηκαν από τον Μπεράτη

Μυθιστορήματα

• (1930) Διασπορά. Ζηκάκης.
• (1930) Μπαρόκο, Αθήνα, Πυρσός.
• (1940) Στιγμές (Αντί ενός ημερολογίου). Πυρσός.
• (1945) Αυτοτιμωρούμενος: ο Κάρολος Μπωντλαίρ ως τα τριάντα. Γκοβόστης. Μυθιστορηματική βιογραφία του Μπωντλαίρ.
• (1946) Το πλατύ ποτάμι (δραματική μαρτυρία του Ελληνοιταλικού Πολέμου). Οι Φίλοι του Βιβλίου (με πρόλογο του Κ.Θ. Δημαρά) και επανέκδοση με προσθήκες από τις εκδόσεις Ταχυδρόμος, 1965
• (1946) Οδοιπορικό του '43. Ίκαρος.
• (1961) Στρόβιλος. Φέξης.
• (1980) Διασπορά, επανέκδοση, Αθήνα, Ερμής.
• (1980) Στρόβιλος, επανέκδοση, Αθήνα, Ερμής.
• (2000) Οδοιπορικό του ’43, Αθήνα, Ερμής.
• (2008) Το πλατύ ποτάμι (δραματική μαρτυρία του ελληνοιταλικού πολέμου). Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1946 (με πρόλογο του Κ.Θ. Δημαρά) Αθήνα, Ερμής.
• (2013) Το πλατύ ποτάμι (δραματική μαρτυρία του ελληνοιταλικού πολέμου). Οι Φίλοι του Βιβλίου, 1946 (με πρόλογο του Κ.Θ. Δημαρά) Αθήνα, Alter EGO Μ.Μ.Ε. Α.Ε.

Μεταθανάτιες εκδόσεις

• (2001) Ένας σωσίας. Αθήνα: Ερμής. ISBN 960-320-120-0.
• (2015) Ο μαύρος φάκελος. Αθήνα: Ερμής. ISBN 978-960-320-233-2

Μεταφράσεις

«Τις οικονομικές δυσχέρειες που προήλθαν από την απόλυση (από το Υφυπουργείο Τύπου με την κατηγορία του "μη νομιμόφρονος") τις λύνει μερικώς με τη μεταφραστική εργασία που αναλαμβάνει από το 1950 έως το 1954 στον Γκοβόστη. Μεταφράζει συνολικά έντεκα έργα [...] Τις μεταφράσεις αυτές αναφέρει ο ίδιος στο σύντομο βιο-εργογραφικό σημείωμα (σήμερα βρίσκεται στο ΕΛΙΑ) που του ζητά το Σπουδαστήριο Νεωτέρας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών». (Γ. Φαρίνου - Μαλαματάρη, Γιάννης Μπεράτης: σύντομα βιο-εργογραφικά, περιοδικό Η λέξη, τεύχος 74 / Μάιος - Ιούνιος 1988)

• Στέφαν Τσβάιχ, Μπαλζάκ (Αθήνα, Γκοβόστης, 1950)
• Στέφαν Τσβάιχ, Έρασμος (Αθήνα, Γκοβόστης, 1950)
• Σταντάλ, Το μοναστήρι της Πάρμας (Αθήνα, Γκοβόστης, 1950)
• Στέφαν Τσβάιχ, Φέοντορ Ντοστογιέφσκι (Αθήνα, Γκοβόστης, 1951)
• Ανατόλ Φρανς, Θαΐς (Αθήνα, Γκοβόστης, 1955)
• Ανατόλ Φρανς, Ο κόκκινος κρίνος (Αθήνα, Γκοβόστης, 1955)
• Έμιλ Λούντβιχ, Βίσμαρκ (Αθήνα, Γκοβόστης, 1957)
• Ευγένιος Ντ' Ορς, Φρανθίσκο Γκόγια (σε συνεργασία με τον Γιώργο Πράτσικα) (Αθήνα, Γκοβόστης, 1968)
• Ερνέστ Ρενάν, Ο Μάρκος Αυρήλιος και το τέλος του αρχαίου κόσμου (ανέκδοτο, Αθήνα, Γκοβόστης 1970)
• Ανατόλ Φρανς, Το έγκλημα του Συλβέστρου Μπονάρ (ανέκδοτο, Αθήνα, Γκοβόστης, 1974)
• Λουίτζι Πιραντέλλο, 24 διηγήματα (Αθήνα, Ερμής, 1997) (μεταφράσεις δημοσιευμένες αρχικά στο περιοδικό Ταχυδρόμος από το 1956 έως το 1967)
• Σταντάλ, Το μοναστήρι της Πάρμας επανέκδοση (Αθήνα, Γκοβόστης, 2000)
• Σταντάλ, Το μοναστήρι της Πάρμας επανέκδοση (Αθήνα, ελευθεροτυπία, 2006)
• Σταντάλ, Το μοναστήρι της Πάρμας επανέκδοση (Αθήνα, Γκοβόστης, 2020)

Βιβλιογραφία

• Φαρίνου-Μαλαματάρη, Γεωργία (1994). Γιάννης Μπεράτης: σχεδίασμα βιο-εργογραφίας. Το πλατύ ποτάμι. Αθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δημαράς, Κ.Θ. (1969). «Γιάννης Μπεράτης» (jpeg). Νέα Εστία 85: 34-35. http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=112478&code=2060. Ανακτήθηκε στις 2016-04-24.